Taze Beton Numune Alma

Standarda göre beton basınç dayanımının uygunluğunu tespit etmek için silindir ya da küp kalıplarda taze beton numunesi alınmaktadır. Numune alınması ve saklanması oldukça hassas bir süreçtir. Sonuç olarak yapının güvenliği hakkında bir analiz yapılmaktadır. Bu süreçte aşağıdaki unsurlar belirleyici rol oynar:

• Operatör
• Numune kalıpları
• Ortam koşulları

Numune alınması, saklanması ve deneye hazırlanması ile ilgili standartlar aşağıda belirtilmiştir.

• TS EN 12350-1:Beton – Taze Beton Deneyleri – Bölüm 1: Numune Alma
• TS EN 12390-1:Beton – Sertleşmiş beton deneyleri – Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri
• TS EN 12390-2:Beton – Sertleşmiş beton deneyleri – Bölüm 2: Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin yapımı ve küre tâbi tutulması

10 adımda numune alınması ve saklanması

1. Kalıpların kontrolü

Numune kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri TS EN 12390-1 Standardı’nda belirtilmiştir.

• Numune kalıbı uygun herhangi bir malzemeden yapılmış olabilir.
• Numune kalıpları, su sızdırmaz ve su emmez özellikte olmalıdır.
• Küp, silindir ve prizma şekilli her bir deney numunesinin temel boyutu, d, betonda kullanılan agrega anma büyüklüğünün en az üç buçuk katı olacak şekilde seçilmelidir.
• Kalıplar standartta belirtilen toleranslara uygun olmalıdır.

Numune kalıplarının yapıldığı malzeme hem kalıpların hizmet ömrünü hem de kalıbın yalıtım özelliğini belirlemektedir. Günümüzde poliüretan veya PVC kalıplar kullanılmaktadır. Poliüretan kalıplar daha pahalı, ancak daha sağlama ve iyi yalıtıma sahiptir. Bu yalıtım özelliği hava sıcaklığının çok düşük ve yüksek olduğu durumlarda oldukça etkili olmaktadır. Poliüretan ve PVC kalıplarda hava sıcaklığına bağlı olarak % 10-15 dayanım farkı oluşabilmektedir. Poliüretan kalıplar ayrıca daha uzun süre performanslarını koruyabilmektedir. Bunların dışında çelik, dökme demir ve alüminyum gibi beton numune kalıpları da vardır. Ancak; bu kalıplar ağır olmalarından ve fazla işçilik gerektirdiklerinden dolayı pek tercih edilmemektedir.

2. Silindir veya küp numune tercihi

Beton basınç dayanımını tespit etmeye yönelik numune kalıpları küp veya silindir şeklinde olmaktadır. Genellikle 150 mm kenar ebatlı küp numuneler tercih edilmektedir. Silindir numunelerin üst yüzeyleri başlıklama ya da traşlama işlemine tabi tutulmak zorundadır. Bu nedenle küp numuneler daha pratiktir.

TS 13515 Standardı, C35/45 ve üstü dayanım sınıflı betonlarda 150/300 mm ve 100/200 mm ebatlı silindir numune kullanımına müsaade etmektedir.

3. Numune adedinin planlanması

Hazır betondan kaç adet numune alınması gerektiği TS 206, TS 13515 ve TS 500 Standartlarında belirtilmiştir. Hazır betondan alınacak numune adedi numunenin hangi süreç için alındığına bağlıdır.

Hazır betondan numune alanlar:

• Üretici (fabrika kontrol) – TS EN 206
• Yapı denetim firması – TS 500
• Bakanlık görevlileri (PGD) – TS EN 206
• Akredite kurum ( G İşareti) – TS EN 206
• Müşteri ( kalite kontrol)

Hazır beton üreticisi TS EN 206’ya göre uygunluk değerlendirmesi için aşağıdaki tabloda belirtilen sıklıkta numune almalıdır.

G işareti ve PGD kapsamında yapılan denetimlerde betonun tanımlanması için en az iki farklı beton yükünden en az 2’şer adet numune alınmaktadır. Bu sayılar artabilmektedir.

Yapı denetim firmaları TS 500’e göre değerlendirme yapmaktadır. TS 500, bu konuda TS 13515 EK B1’i referans almaktadır. Aşağıdaki tabloda numune alma planlaması görülmektedir. C50/60 ve üzerinde numune sayıları 2 katına çıkarılmalıdır.

4. Kalıpların temizliği ve yağlanması

Kalıplara taze beton konulmadan önce kalıpların içi kontrol edilmeli ve gerekli ise temizlenmelidir. Betonun kalıba yapışmasını önlemek üzere, doldurma öncesinde, kalıp iç yüzeyi çimento ile etkileşmeyen kalıp ayırıcı bir malzeme ile ince bir tabaka halinde kaplanmalıdır. Yağlanmayan kalıplardan numunenin çıkarılması esnasında hasar oluşabilir. Ayrıca bu kalıpların aşınmasına da neden olur.

5. Numune alınması

Hazır betondan numune üretim alınanda ya da şantiyede alınmaktadır. Numune alımında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

• TS EN 12350-1 Standardına uygun olarak hazır betondan numune alınmalıdır.
• Her numune, ayrı beton yükü veya ayrı transmikserden alınmalıdır
• Numune, transmikser oluğundan boşaltılan betonun ilk veya son kısmında alınmamalıdır. 1-2 m³beton boşaltıldıktan sonra alınmalıdır. Alınacak numunenin homojen karışmış olması ve betonu temsil etmesi gerekmektedir.
• Deneylerde kullanılacak betonun en az 1,5 katı miktarda taze beton numunesi alınmalıdır.
• Taze beton sıcaklığı ve ortam sıcaklığı
• Numune alma ve numuneleri taşımanın her safhasında beton; kirlenmeye, bünyesinde su girme ve kaybetmeye, ayrışmaya, fiziksel hasar görmeye ve marjinal sıcaklık değişimlerine karşı korunmalıdır.
• Beton numune kalıba doldurulmadan önce tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır.
• Beton numuneleri, kalıplara yüksekliği 10 cm‘yi geçmeyen, eşit tabakalar halinde doldurulmalıdır. 150 veya 200 mm’lik küpler iki, 150/300 mm’lik silindirler üç tabakada doldurulmalıdır.
• Sıkıştırma çubuğunun darbeleri, kalıp en kesit alanına eşit şekilde dağıtılmalıdır. İlk dökülen tabakanın sıkıştırılmasında çubuğun kalıp tabanına sertçe çarpmamasına, diğer tabakaların sıkıştırılması sırasında da, bir önceki tabakaya fazla girmemesine dikkat
• Her tabaka, sıkıştırma çubuğu ile en az 25’er defa şişlenmelidir. Sıkıştırma sonrasında, kalıbın dış kenarlarına, sıkıştırma çubuğu darbelerinden geriye kalan boşluklar doluncaya kadar tokmak ile hafifçe vurulmalıdır.
• Kalıbın üst yüzeyinden taşan fazla beton, çelik mala veya perdah malasına kesme hareketi yaptırılarak alınmalı ve beton yüzeyi dikkatlice düzeltilmelidir.
• Numuneler; zarar verilmeden, görünür ve kalıcı şekilde Numune kayıtları (alındığı gün ve saat, beton dayanım sınıfı, şantiye kodu, üretici şirket ve tesisin adı, transmikser plakası, irsaliye numarası) titizlikle saklanmalıdır.

6. Numunenin saklanması

• Numuneler; alındıkları yerden taşınmadan kalıp içerisinde 16 – 72 saat arası bir süre boyunca saklanır. Numuneler yeterli sertliğe ulaşıncaya kadar dış etkilerden, şoktan, titreşimden ve kurumadan korunmalıdır.
• Numuneler dış ortamla doğrudan temas halinde bırakılmamalıdır. Yağış, yüksek sıcaklık, yabancı maddeler ve sarsıntı numunelerin sağlıklı sonuç vermesini olumsuz etkiler.
• Numuneler düz bir zemin üzerinde olmalıdır. Aksi takdirde standartta belirtilen toleranslar aşılır. Numuneler gerçekçi olmayan basınç dayanım değerleri verir.
• Numuneler, 20±2 °C veya sıcak iklimlerde 25 ± 2 °C sıcaklıkta, rüzgârdan ve nem kaybından korunacak bir ortamda (ıslak bez ve plastik örtü altında veya kapalı bir kasada)

7. Numunenin nakliyesi

• Numuneler yeterli dayanıma ulaştıktan sonra nakledilebilir. Prizini ve dayanımını tam almamış numunelerin taşınması yapısal hasara neden olacağından yanlış değerlendirme yapılmasına neden olabilir.
• Numunelerin bir araç ile nakliye edilecek ise numunelerin sarsılmalardan asgari düzeyde etkilenmeleri sağlanmalıdır. Bunun için özel düzenekler kullanılabilir.
• Numunelerin taşıma işlemi sırasında aşırı sıcaklık değişimleri ve rutubet kaybından etkilenmesi önlenmelidir.

8. Numunenin kalıptan çıkarılması

• Numuneler kalıptan hasarsız bir şekilde çıkarılmalıdır. Bunun için basınçlı hava veya su kullanılabilir. Tokmakla kalıp etrafına vurarak numune çıkarılması tavsiye edilmez.
• Taze betonun kalıplardan alınması esnasında, kalıplar içerisinde, kalıplar çeperine yapışan çok ince harç tabakasından başka kalıntı bırakılmamasına dikkat edilmelidir.
• Hasar görmüş numuneler değerlendirmeye alınmamalıdır.

9. Numunenin kür havuzuna konulması

• Kalıplardan çıkarılan beton numuneler kırım yapılacak güne kadar 20±2°C sıcaklıktaki su içerisinde veya % 95 nemli ortamda kür görmeli
• Kür havuzu suyu kirece doygun olmalıdır.
• Numunelerin tamamının su içerisinde kalması sağlanmalıdır.
• Numuneler havuza rastgele değil belli bir sistem dâhilinde yerleştirilmelidir. Bu sayede kırım günü gelen numune kolayca bulunabilir.

10. Ortam koşullarının kür süresince kontrolü

• Belirli sürelerde kür havuzu suyu değiştirilmelidir.
• Standarda uygun sıcaklık değişimi olan bir ortam sağlanmalı ve ortam sıcaklığı sürekli kontrol edilmelidir.